Önce bir intikamı tanımlayalım:
Sizi incitmiş ya da incitmekte olanı incitme ya da cezalandırma. Size haksızlık yapana ya da yapmakta olana zarar verme. Kişi İntikam eyleminde bir haksızlığa tepki vererek haksızlığı yapan kişiye bir şekilde zarar verir. İntikam, haksızlığı yapan kişiye bedelini ödetmektir. Kısacası İntikam uğradığınız haksızlığı, adaletsizliği telafi etmek için verilen cevap olarak tanımlanır.
İntikam, insan psikolojisi üzerinde karmaşık bir etkiye sahip olan bir davranış biçimidir. Birçok insan, bir haksızlığa uğradığında veya zarar gördüğünde intikam alma düşüncesiyle tanışır. Ancak, intikamın neden alındığı, nasıl hissedildiği ve sonuçlarının ne olduğu üzerine düşünmek önemlidir.
İntikam almanın intikam alan için olumlu sonuçlar oluşturacağına dair yaygın bir inanç vardır. Bunun ne derece doğru olduğuna gelin birlikte bakalım.
İntikama temel oluşturduğu düşünülen adaletsizlik nesnel değildir. Burada önemli olan zede alan kişinin öznel algısıdır. Bu nedenle İntikamın sadece intikam alan kişi tarafından uygun görülmesi yeterlidir. Durumun dışındaki insanlar için anlaşılabilir olması da önemli değildir.
Fiziksel ya da psikolojik şiddet, duygusal ya da cinsel kandırılma, güveninizin suiistimal edilmiş olması gibi haksızlığa uğradığınızı düşündüğünüz durumlar ihmal sonucu ortaya çıkmış olsa bile sizde kırgınlık, öfke ve/veya kıskançlık duygularını tetikleyerek intikam arzusu uyandırabilir. Bu duygulara neden olan kişi ya da kişilere zarar vermek isteyebilirsiniz. Hangi durum sizde hangi duyguyu tetiklemiş olursa olsun sonuçta haksızlığa uğradığınız bir gerçektir.
Hangi öznel haksızlık algısıyla bağlantılı olarak ortaya çıktığından bağımsız olarak intikam duygusu adaleti yeniden tesis etmek, durumu eşitlemek ile ilgilidir. İtibarınızın, saygınlığınızın, şerefinizin ya da sosyal statünüzün tekrar tesisi, intikam alma arzunuzun ya da eyleminin arkasındaki neden olabilir. Sizi haksızlığa uğratan kişinin alacağı zarar ile adaletin sağlanması çoğunlukla yeterli değildir, özdeğerinizin, güvenliğinizin ve onurunuzun geri kazanımının da eşlik etmesini kuvvetle arzu edersiniz. İntikam, intikam alınan kişinin bir tür içgörüye, hatta pişmanlık hissedip suçunu kabul etmesini sağlayacak bir eylemdir de aynı zamanda sizin için. Bu denge gerçekten de oluştur mu? İşte zaten esas soru budur?
Şu bir gerçek ki, intikam düşüncesi ve eylemi insanların saldırgan düşünceler ile tanışıp o düşüncelere daha kolay erişebilir olmasına yol açar.
İntikam arzusu, saygı görme ihtiyacı göz ardı edildiğinde ortaya çıkar. Kullanıldığınızı ya da onurunuzun kırıldığını düşündüğünüzde, içinizdeki alarm sistemi devreye girer ve intikam arzusunu temelleyen öfke, kırgınlık, hayal kırıklığı gibi duygular ortaya çıkar.
İntikamın Psikolojisi
- Güç ve Kontrol İhtiyacı
İntikam, kişinin kendini güçlü hissetmesini sağlar, Kişi kontrolün kendisinde olduğunu zanneder kuvvetle. Haksızlığa uğradığı durumun karşılığını vermeyi, kontrolü yeniden ele almayı amaçlar intikam planları yaparken. Bu, kişinin kendini daha iyi hissetmesini sağlar. İntikam planları kişinin psikolojik olarak tekrar eski gücüne kavuştuğuna inanmasını sağlar. Ne yazık ki, bu kısa süreli bir iyilik duygusudur.
- Adalet İhtiyacı
İntikam almak kişiye adaletin yerine geldiği duygusunu yaşatır. Kendisine zarar veren kişiden hesap sormak, o kişinin yaşattıklarını yaşamasını sağlamak zarar alan kişinin hakkaniyet, adalet duygusunu hissetmesini sağlar. Ancak, bu tarz bir adalet algısı uzun vadede kaçınılmaz olarak olumsuz sonuçlara yol açacaktır.
- Duygusal Hafifletme
İntikam alma düşüncesi, kişinin öfke, kızgınlık ve hatta üzüntü gibi duygusal yüklerini hafifleteceğine inanması ile şekillenir. Zarar alan kişi, bu duygusal yoğunluğun üstesinden gelmek için intikamı bir çıkış olarak görebilir. Ancak intikam, çok daha derin olumsuz etkiler oluşturur.
İntikamın Sonuçları
İntikam almak, kısa vadede tatmin sağlar, doğrudur. Ancak uzun vadede kaçınılmaz olarak bir dizi olumsuz sonuca yol açar. Sağlıklı bir biçimde iyileşemezsiniz. Kişisel ilişkileriniz zarar görür. İyilik haliniz zede alır. İntikamın yasal sonuçlarının da olacağını aklınızdan çıkartmamaya da dikkat etmelisiniz.
Peki nasıl davranmalı canımız yandığında? Biz de mi can acıtmalıyız? Yoksa intikam almak yerine daha sağlıklı, daha yapıcı yaklaşımlar üzerine biraz kafa mı yorsak? Gelin beraber bir düşünelim:
- İletişim
Zarar aldığınızda, içsel huzurunuz ve kalıcı çözümler için, intikam almak yerine iletişim kurmak her zaman daha sağlıklı bir seçenektir.
İntikam uzun vadede sorunları çözmez, aksine daha fazla çatışmaya ve acıya yol açar. İçsel huzur ve kalıcı çözümler için, intikam almak yerine iletişim kurmak her zaman daha sağlıklı bir seçenektir. İletişim kurmak duygularınızı ifade etmenin, anlamaya çalışmanın ve ortak bir çözüm bulmanın en sağlıklı yoludur.
Özellikle kişisel ilişkilerde yaşanan anlaşmazlıklarda, açık ve dürüst iletişim çok önemlidir. Sorunları konuşarak çözmeye çalışmak, intikamdan daha sağlıklı ve kalıcı bir seçenektir.
- Empati
İntikam almak yerine empatik bir perspektifle olaylara yaklaşmak ilişkilerinizde sağlıklı bir atmosfer oluşturmak açısından çok önemli bir rol oynar. Empati, ilişkilerde bir köprü kurmanıza, anlaşmazlıkları daha etkili bir şekilde çözmenize ve bağlantılarınızı güçlendirmenize yardımcı olur. İntikam, her ne kadar anlık bir tatmin sağlasa da olumsuzlukları aşmayı sağlamayacaktır. Empati ise olumsuz duyguları aşmayı ve sağlıklı bir iletişim ortamı oluşturmayı hedefler. Karşılıklı anlayış, güven ve saygı, empatik bir yaklaşımın temel taşlarıdır. Yaşanan sıkıntılara, karşınızdaki kişinin size zorluklar yaşatmasına empatiyle yaklaşmak, anlaşmazlıkları çözmek için daha etkili bir yol sunarken, aynı zamanda içsel huzur ve başkalarıyla daha derin bağlar kurma fırsatı verir.
- Hukuki Yollar
Haksızlığa uğradığınızda intikam almak, ceza kesmek yerine, hukuki yollara başvurmak ve adaleti sağlama görevini ait olduğu yere, yargı sistemine bırakmak en sağlıklı yaklaşım olacaktır. İntikam almak yerine hukuki yolları tercih etmek, sadece bireysel adaleti sağlamakla kalmaz, aynı zamanda toplumsal düzeyde düzeni ve güveni koruma amacını da taşır. Duygusal bir tepki olan intikam yerine, somut deliller ve yasal argümanlarla desteklenen bir çözüm arayışıdır hukuk ve kişiler arasındaki adil ve dengeli ilişkilerin korunmasına hizmet eder. Hukuki süreçler, toplumun normlarına uygun bir şekilde düzenlenmiş, sistematik bir çözüm sunar. Hukuki yollara başvurmak, intikam almanın duygusal ve zararlı etkilerinden korunmak adına en doğru seçenektir. İntikam almak yerine adalet ve iyilik için çaba göstermek her zaman daha olumlu sonuçlar doğuracaktır.
- Profesyonel Destek
Profesyonel destek almak, duygusal yüklerle başa çıkmada ve intikam düşüncelerini ele almada yardımcı olacaktır. İntikam almak, duygusal bir tepki olarak anlık bir rahatlama sağlayabilir, ancak uzun vadede kişinin içsel huzurunu ve sağlığını olumsuz etkileyecektir. İntikam alma dürtüsü, genellikle daha derin duygusal sorunların bir yansımasıdır. Bu sorunları fark etmek, anlamak ve hayatınızın neresine, nasıl koyacağınızı anlamak açısından alacağınız profesyonel destek size yardımcı olacak, farklı ufukların varlığının farkına varmanızı sağlayacaktır. İntikam duygularıyla boğuşmak yerine, profesyonel destek almak içsel huzura kavuşmanızı, kendinizi ve hayatı anlamanızı, empati yaparak karşınızdakini anlamanızı sağlayacak, kısacası gücünüzü keşfetmenizi sağlayacaktır.
İntikamın psikolojik boyutları, bireylerin duygusal deneyimlerini ve davranışlarını derinlemesine etkiler. İntikamın ardında, duygusal nedenleri anlama ve bu duygularla baş etme konusundaki zorluklar yatar.
İntikamın bedeli, genellikle duygusal ve ilişkisel kayıpları içerirken, bu kayıpların önüne geçmek ve kişisel iyileşmeye yönelmek için profesyonel destek almak en doğru adımdır. İntikamın ikilemi, bireylerin kendi içsel çatışmalarınızı anlama ve çözme sürecinde bir dönüm noktası olabilir. İntikamın psikolojisi, kişisel büyüme ve sağlıklı ilişkilerin kapılarını açmak için duygusal zekanın gelişimine odaklanma fırsatı sunar.
Haksızlığa uğradığınızı, zarar gördüğünüzü düşünüyorsanız, bu durumun sizde neden olduğu duygular ile yüzleşin. İntikam almak elbette ki geçici bir tatmin ve adalet duygusu hissettirir. Ancak bu geçici tatmine odaklanmak yerine, psikolojik sağlığınızı güçlendirmek için sağlıklı yöntemlerle tanışmak, kendinizi keşfetmek için doğru adımları atmak adına farkındalığınızı yükseltin.
İntikamın kısa vadeli zaferleri, genellikle uzun vadeli duygusal maliyetlerle birlikte gelir. Duygusal zekanızın gelişimine odaklanmak ve duygusal yükleri daha sağlıklı yollarla işlemek, aslında gerçek bir güç göstergesidir. İntikam davranışının hemen öncesinde durup, içsel barışa ve olumlu bir değişime doğru adım atmak, daha sağlıklı, tatmin edici ve anlam dolu bir yaşam sürmenize olanak tanıyacaktır.
“Göze göz” dediğinizde her iki tarafın da kör kalacağını aklınızdan hiç çıkartmayın.
Dr.phil. R. Meltem KAVCAR SIRMALI
4 Aralık 2023